رسانه؛ تیغ دولبه در میدان پیشگیری از اعتیاد
در عصر حاضر، نمیتوان اثر انکارناپذیر رسانهها بر موضوعات اجتماعی را نادیده گرفت. رسانهها در پیشگیری از انواع آسیبهای اجتماعی، بهویژه بحران اعتیاد که سلامت جامعه و نوجوانان را تهدید میکند، نقشی حیاتی دارند. آنها ابزارهای بسیار قدرتمندی هستند که اگر درست به کار گرفته شوند، میتوانند آگاهی ایجاد کنند، نگرشها را تغییر دهند و رفتارهای سالم را در جامعه تقویت کنند.
کارکرد اصلی رسانه در این میدان، صرفاً اطلاعرسانی نیست، بلکه «تغییر هنجار» است. رسانهها میتوانند اطلاعات درست و علمی را به زبان ساده منتقل کنند؛ تا جایی که بسیاری از جوانان نخستین آگاهی خود درباره خطرات مصرف مواد را از طریق تلویزیون یا شبکههای اجتماعی به دست میآورند. اما موفقیت اصلی زمانی رخ میدهد که پیام رسانهای بتواند باور عمومی را تغییر دهد؛ یعنی مصرف مواد را به جای «جذاب بودن»، بهعنوان رفتاری پرخطر و آسیبزا به تصویر بکشد.
افزون بر این، رسانهها نقش مهمی در توانمندسازی اکوسیستم اطراف نوجوان، یعنی خانواده و مدرسه، دارند. برنامههای آموزشی در پلتفرمهای دیجیتال یا رادیو و تلویزیون به والدین و معلمان کمک میکنند تا علائم اولیه خطر را بشناسند و ارتباط مؤثرتری برقرار کنند. همزمان، بسیاری از کمپینهای پیشگیرانه موفق دنیا بر آموزش مهارتهایی چون «نه گفتن»، مدیریت استرس و حل مسئله تمرکز دارند و این رسانهها هستند که این پیامها را به شکلی گسترده و ماندگار منتشر میکنند.
تجربههای موفق جهانی این قدرت را ثابت کردهاند. کمپین ضد دخانیات «Truth Initiative» در آمریکا توانست نگرش میلیونها نوجوان را تغییر دهد و مصرف سیگار را به طور چشمگیری کاهش دهد. در نمونهای دیگر، کمپین ملی “Talk. They Hear You.” والدین را تشویق میکرد درباره خطرات مصرف الکل با فرزندانشان صریح صحبت کنند. کمپینهای استرالیایی علیه متآمفتامین (Ice) نیز با تصاویر واقعی از پیامدهای مصرف، توانستند هنجارهای اجتماعی را دگرگون سازند.
در ایران نیز برخی آثار رسانهای، فیلمها و سریالهای خانگی هدفمند مانند «یاغی» و یا کمپینهای آموزشی سازمان بهزیستی و موشنگرافیهای آموزشی، تلاش کردهاند نقش مثبتی در افزایش آگاهی عمومی درباره پیشگیری داشته باشند.
با این حال، این ابزار قدرتمند، یک تیغ دولبه است. اگر پیامها بیش از حد کلیشهای یا ترسمحور باشند، میتوانند اثر معکوس بگذارند. خطر بزرگتر، «عادیسازی» مصرف در صورت نمایش نادرست، غیرمسئولانه و بدون پیوست کارشناسی است. متأسفانه در ایران، نبود ارزیابی علمی دقیق از اثربخشی کمپینها نیز یک چالش جدی محسوب میشود.
در نهایت، رسانهها اگر با پشتوانه علمی و با همکاری متخصصان حوزه پیشگیری طراحی شوند، میتوانند نقشی محوری در این کارزار داشته باشند. تجربههای جهانی نشان دادهاند که رسانه نه فقط برای آگاهیبخشی، بلکه برای تغییر نگرشها ابزاری بیبدیل است. سرمایهگذاری در این حوزه، سرمایهگذاری مستقیم برای سلامت نسل آینده است.