زنانهشدن فقر و نقش خانههای امن در حمایت از زنان
پدیده «زنانهشدن فقر» در سالهای اخیر بهعنوان معضلی اجتماعی نمایان شده است. سازمان بهزیستی از طریق ایجاد خانههای امن سعی در کمک به زنان فقیر و حل این بحران دارد.
پدیده «زنانهشدن فقر» در سالهای اخیر بهعنوان معضلی اجتماعی نمایان شده است. سازمان بهزیستی از طریق ایجاد خانههای امن سعی در کمک به زنان فقیر و حل این بحران دارد.
افزایش شمار زنان سرپرست خانوار، نرخ پایین مشارکت اقتصادی زنان و دسترسی محدود آنان به حمایتهای اجتماعی، چهرهای تازه از فقر را ترسیم کرده که ابعاد اجتماعی و فرهنگی عمیقی دارد.
سیدجواد حسینی، رئیس سازمان بهزیستی کشور هم امروز در گفتگو با ایسنا از زنانه و کودکانهشدن آسیبهای اجتماعی خبر داده و هشدار داده است: «ما وارد جامعهای طوفانی شدهایم که سرعت و گستره آسیبها افزایش یافته و سن آنها نیز کاهش پیدا کرده است.» او با اشاره به زنان و دختران در معرض آسیب افزود: «یکی از مهمترین مأموریتهای سازمان بهزیستی، ارائه خدمات حمایتی از طریق خانههای امن است.»
خانه امن کجاست
طرح خانههای امن از سال ۱۳۹۳ آغاز شد تا پناهگاهی باشد برای زنانی که به دلیل خشونت خانگی یا سایر تهدیدها امکان بازگشت به خانه را ندارند. زنانی که شغلی ندارند و تأمین معاش برایشان ممکن نیست. فلسفه ایجاد خانههای امن با گرمخانههایی که زنان معتاد و فراری شب را در آنجا به صبح میرساندند متفاوت است. پیشتر این زنان در مراکز عمومی مداخله در بحران در کنار دیگر گروههای آسیبدیده نگهداری میشدند، اما ضرورت جداسازی و فراهم کردن فضای امن باعث شد خانههای ویژه خشونتدیدگان شکل بگیرد. این خانهها، که هویت و نشانیشان محرمانه است، امروز در مراکز استانها فعالاند.
طبق اعلام رئیس بهزیستی، ۳۱ خانه امن برای زنان آسیبدیده و در معرض آسیب در کشور وجود دارد. تعداد این خانهها در تهران 3 عدد است. ظرفیت هر خانه بین ۲۰ تا ۲۵ نفر است و زنان همراه با فرزندان خردسالشان میتوانند از دو تا چهار ماه در این مراکز بمانند؛ در موارد خاص این مدت تمدید میشود. در این دوره، مشاوره روانی، حمایت حقوقی و کارگاههای توانمندسازی شغلی برای آنان تدارک دیده میشود.
با این حال، کارشناسان و فعالان اجتماعی نسبت به کمبود خانههای امن و محدودیت جغرافیایی آنها هشدار میدهند. بسیاری از استانها تنها یک مرکز دارند و بعضی دیگر هیچ مرکزی ندارند.
از سوی دیگر، روند افزایش زنان سرپرست خانوار وضعیت را پیچیدهتر کرده است. آمارها نشان میدهد تعداد آنان از حدود ۱.۶ میلیون نفر در دهه گذشته به بیش از ۳.۴ میلیون نفر رسیده است. بسیاری از این زنان با مشکلات اقتصادی، فقدان مهارت شغلی، دسترسی محدود به بیمه و تبعیضهای اجتماعی دست و پنجه نرم میکنند. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بهار امسال تنها ۱۴.۳ درصد بوده و نرخ بیکاری آنان ۱۵درصد، یعنی دو برابر مردان.
اعظم خضری، عضو هیئت مدیره مجمع کارآفرینی زنان پیشتر در اینباره به ایرنا گفته: «ایجاد اشتغال پایدار برای زنان، کلید کاهش فقر است و باید در بودجههای سالانه بهطور جدی دیده شود.» او توجه به آموزش و توانمندسازی زنان را مهمترین راهکار برشمرده و معتقد است که بدون آن، خانههای امن تنها مرهمی موقت خواهند بود.
بررسیها نشان میدهد سقف اقامت کوتاهمدت، کمبود نیروهای متخصص و ناتوانی در تأمین مسکن بلندمدت باعث شده بسیاری از زنان پس از ترک خانه امن دوباره به محیطهای ناامن بازگردند.
حسینی، رئیس سازمان بهزیستی با قراردادن زنان در دستههای فراری، مطلقه، معتاد و بیسرپرست و ارائه خدمات حمایتی به هریک توضیح میدهد: «خانههای امن برای آن دسته از افرادی است که تاکنون آسیبی ندیدهاند اما در معرض آسیب قرار داشتهاند؛ اولین اقدام سازمان بهزیستی این است که این دسته افراد را از طریق سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی در قالب خوداظهاری یا مشاهدات اطرافیان فورا از محیط خطر نجات دهیم.
خردادماه امسال نشستی در محل سالن کنفرانس انجمن جامعهشناسی ایران در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست دکتر سوده نجفی، رئیس مجمع زنان آیندهساز ایران گفت: «حکمرانی نوین مدیریت شهری صرفاً به دنبال مولفههای کالبدی نیست، بلکه تاکیدش بر موارد فرهنگی و اجتماعی است که یکی از آنها تاکید بر آسیبهای اجتماعی بهخصوص آسیبهای زنان سرپرست خانوار است.»
او ادامه داد: «در شهر تهران ۲۰۰ هزار زن سرپرست خانوار داریم که ۶۰ درصد آنها در فقر و ۴۰ درصد هم فاقد بیمهاند. زنان سرپرست خانوار به سمت شغلهای کاذبی مانند دستفروشی و... میروند. همچنین مطالعاتی که انجام شده بیانکننده نرخ بالای اضطراب و افسردگی در میان زنان سرپرست خانوار است. اکثریت زنان سرپرست خانوار در بافتهای فرسوده و مناطق کم برخوردار زندگی میکنند. زنان سرپرست خانوار به علت برچسبهایی از جمله بیآبرویی کمتر در جامعه ظاهر میشوند و ما مسئولان و از جمله مدیریت شهری باید در راستای توانمندسازی آنها اقدام کنیم.»
کارشناسان اجتماعی بر این باورند که زنانهشدن فقر نتیجه ساختارهای نابرابر در بازار کار و نبود سیاستهای حمایتی کافی است. گستردگی اشتغال غیررسمی در میان زنان و فقدان حمایتهای بیمهای و حقوقی، آنان را در برابر شوکهای اقتصادی آسیبپذیرتر کرده است.
به گفته مهران کریمیان، مدیرکل بهزیستی خوزستان، زنان بیسرپرست یا بدسرپرست علاوه بر فقر اقتصادی، با تبعیض اجتماعی، خشونت خانگی و کمبود آگاهی حقوقی مواجهاند و در مناطق محروم دسترسی به خدمات بهداشتی نیز برایشان دشوار است.
رئیس سازمان بهزیستی بر ضرورت مشارکت سازمانهای مردمنهاد تأکید میکند و به مطالعات بانک جهانی اشاره دارد که نشان میدهد ورود سمنها میتواند ۴۰ درصد از هزینههای دولت را کاهش دهد و نرخ فقر را تا ۳۰ درصد پایین بیاورد. این در حالی است که گزارشها از فشار بر مراکز غیردولتی و حتی تعطیلی برخی از آنها، از جمله «پناهگاه مهر شمس» در ارومیه خبر میدهند.
با وجود این تلاشها، واقعیت این است که خانههای امن به تنهایی پاسخگوی از بین بردن ریشههای زنانهشدن فقر نیستند. فعالان مدنی خواستار سیاستهای جامعتر در حوزه اشتغال، آموزش، حمایت اجتماعی و تغییر نگرشهای فرهنگیاند تا زنان نه تنها از خشونت خانگی نجات یابند، بلکه بتوانند آیندهای مستقل و ایمن برای خود و فرزندانشان بسازند.