رشد جمعیت نوجوانان و چالشهای تربیتی نسل Z و آلفا
جمعیت نوجوانان ایران تا سال ۱۴۰۵ به حدود هشت میلیون نفر میرسد و در حالی که بیشتر آنان در شهرها زندگی میکنند، تغییر سبک زندگی دیجیتالی و چالشهای آموزشی، بازنگری در نظام تربیتی کشور را ضروری کرده است.
به گزارش آتیه آنلاین، نسل جدید نوجوانان ایران در فضایی دیجیتالی و متکی بر فناوری رشد کردهاند؛ نسلی که دسترسی سریعتری به اطلاعات دارند و الگوهای رفتاری و یادگیریشان با گذشته متفاوت است. کارشناسان معتقدند برای پاسخ به نیازهای این نسل، نظام آموزشی و شیوههای تربیتی باید دگرگون شود و مهارتآموزی جای محفوظات را بگیرد.
شهلا کاظمیپور، جمعیتشناس و استاد دانشگاه، همزمان با روز نوجوان در گفتوگو با ایسنا از تحولات جمعیتی و ویژگیهای نسلی نوجوانان ایرانی سخن گفت. او با اشاره به تقسیمبندی علمی سنین مختلف توضیح داد: افراد زیر ۱۲ سال کودک، ۱۲ تا ۱۷ سال نوجوان و ۱۸ تا حدود ۲۴ یا ۲۹ سال جوان محسوب میشوند. بر اساس این تعریف، نوجوانان در ایران عمدتاً شامل دانشآموزان دورههای متوسطه اول و دوم هستند.
کاظمیپور درباره روند تغییر جمعیت این گروه سنی گفت: در سال ۱۳۹۵ حدود شش میلیون و ۸۰۰ هزار نوجوان در کشور وجود داشت. این رقم در سال ۱۴۰۰ به حدود هفت میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رسید و پیشبینی میشود تا سال ۱۴۰۵ به حدود هفت میلیون و ۹۰۰ هزار نفر افزایش یابد. به گفته او، این رشد حدود یکمیلیون نفری در طول یک دهه، نتیجه رسیدن نسل متولد دهه ۶۰ به سن فرزندآوری در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ است. او افزود که روند افزایش جمعیت نوجوانان احتمالاً تا اواخر دهه ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت.
این جمعیتشناس با اشاره به الگوی سکونت نوجوانان گفت: حدود سهچهارم نوجوانان کشور در مناطق شهری و یکچهارم در روستاها زندگی میکنند. به گفته او، هرچند سهم نوجوانان شهری در کلانشهرها، شهرهای متوسط و شهرهای کوچک متفاوت است، اما در مجموع، الگوی شهرینشینی در این گروه نیز مشابه جمعیت عمومی کشور است.
کاظمیپور در ادامه به وضعیت تحصیلی نوجوانان پرداخت و گفت: «پوشش تحصیلی در مقطع ابتدایی تقریباً صد درصد است، اما در مقطع متوسطه کمی کاهش مییابد و به حدود ۹۰ درصد میرسد.» او افزود: «پوشش تحصیلی دختران اندکی بیشتر از پسران است؛ بهطور میانگین ۹۴ درصد در متوسطه اول و ۸۵ درصد در متوسطه دوم. بخشی از پسران به دلیل اشتغال زودهنگام یا افت تحصیلی از چرخه آموزش خارج میشوند.»
او درباره اشتغال در سنین پایین نیز توضیح داد که هرچند در مناطق روستایی هنوز گرایش به کار زودهنگام بیشتر است، اما تغییر سبک زندگی و مهاجرت به شهرها باعث شده خانوادهها تمایل بیشتری به ادامه تحصیل فرزندان خود داشته باشند. به گفته او، در مناطق محروم همچنان فقر و مشکلات اجتماعی از عوامل ترک تحصیل به شمار میرود.
کاظمیپور یکی از مهمترین ویژگیهای نسل کنونی نوجوانان را «دیجیتالی شدن زندگی» دانست و گفت: «نوجوانان متولد اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ – یعنی نسل پایانی Z و آغازین آلفا – در فضایی رشد کردهاند که اینترنت، تلفن همراه و هوش مصنوعی بخشی از زندگی روزمره آنان است.» او تأکید کرد: «امروز بسیاری از معلمان گزارش میدهند که دانشآموزان در برخی موضوعات دسترسی سریعتر و آگاهی بیشتری نسبت به معلمان خود دارند.»
این جمعیتشناس با اشاره به تأثیرات روانی فضای مجازی گفت: «آمار ملی دقیقی درباره سلامت روان نوجوانان وجود ندارد، اما همانند بسیاری از کشورهای دیگر، استفاده بیش از اندازه از تلفن همراه و حضور مداوم در فضای مجازی میتواند بر رفتار و روان نوجوانان اثر بگذارد.»
او تأکید کرد که نظام آموزشی و خانوادهها باید نسبت به این تغییرات واکنش نشان دهند: «برای کاهش آسیبها لازم است در شیوههای تربیتی بازنگری شود. مدارس باید به جای تأکید بر محفوظات، بر تقویت مهارتها و توانمندیهای فردی تمرکز کنند تا نوجوانان بتوانند بخشی از وقت خود را به فعالیتهای هنری و عملی اختصاص دهند و از وابستگی مفرط به فضای مجازی فاصله بگیرند.»