رشد عملهای زیبایی؛نقش قانون و رسانه چیست؟
افزایش بیضابطه جراحیهای زیبایی نتیجه همزمانِ ضعف نظارت قانونی، سودجویی مراکز غیرمجاز و شکلگیری معیارهای رسانهمحورِ زیبایی است که افراد را به تغییر ظاهر ترغیب میکند. کارشناسان قضایی، حقوقی و اجتماعی هشدار میدهند که این روند علاوه بر تهدید سلامت موجب نارضایتی پایدار از خود و تبعات روانی و اجتماعی گسترده میشود.
به گزارش آتیه آنلاین، در سالهای اخیر رواج جراحیهای زیبایی در کشور به یکی از جدیترین چالشهای اجتماعی، سلامتمحور و حقوقی تبدیل شده است؛ چالشی که سه مصاحبهشونده این گزارش، فرهاد رجبیراد، فاطمه مولایی و عقیل متقدم، هر یک از زاویهای متفاوت به آن پرداختهاند. آنچه از مجموع دیدگاهها برمیآید، تصویری پیچیده و چندلایه است؛ از ضعف نظارت قانونی و گسترش مداخلات غیرمجاز تا فشارهای فرهنگی و رسانهای که افراد را به این جراحیها سوق میدهد.
گسترش مراکز غیرمجاز و تبلیغات فریبنده
به گزارش میزان، رجبیراد، بازپرس دادسرای جرایم پزشکی، در ابتدای گفتوگو تأکید کرد که افزایش چشمگیر عملهای زیبایی، بهویژه در فضای مجازی، به یک معضل جدی تبدیل شده است. او گفت که گرچه قانون ممنوعیت تبلیغات آسیبزا چند سال پیش تصویب شده، اما بخش عمده تبلیغات کنونی در اینستاگرام فاقد مجوز است. او افزود که بسیاری از تصاویر و ویدئوهای منتشرشده واقعی نیستند و گاهی به مراکزی نسبت داده میشوند که هیچ تخصص یا مجوزی ندارند. همانطور که این تبلیغات گسترده افزایش مراجعه را موجب شدهاند، بسیاری از این مراکز نهتنها زیر نظر پزشک نیستند، بلکه عملاً توسط افراد فاقد صلاحیت اداره میشوند.
رجبیراد با اشاره به دو حوزه پرخطر پیکرتراشی و دندانپزشکی زیبایی توضیح داد که بیشترین شکایات از نقص و عوارض به این بخشها مربوط است. او گفت که در مراکز غیرمجاز، خطر عفونت و آسیبهای شدید بسیار بالا است و اضافه کرد که حتی در مراکز مجاز نیز بسیاری از این عملها ضرورت درمانی ندارند و همواره با ریسک همراهاند.
به گفته او با وجود جرمانگاری مداخلات غیرمجاز، مجازاتهای گذشته بازدارندگی نداشتند. اگرچه اخیراً جریمهها تا بیش از یک میلیارد تومان افزایش یافته، اما نبود مجازات حبس هنوز مانع بازدارندگی کامل است. افراد باید قبل از هرگونه اقدام، مجوز مرکز و تخصص پزشک را بررسی کنند.
ابعاد حقوقی و کیفری قصور در جراحیهای زیبایی
فاطمه مولایی، وکیل دادگستری، نیز از زاویه حقوقی و کیفری به موضوع نگاه کرده است. او گفت که اگرچه جراحیهای زیبایی جنبه درمانی ندارند، اما پزشک همچنان مسئول حرفهای و قانونی است و هرگونه قصور میتواند پیگرد کیفری داشته باشد. مطابق ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی، قصور پزشکی در حکم جرم شبهعمد است و پزشک موظف به پرداخت دیه و تحمل تعزیر خواهد بود.
مولایی ادامه داد که مصادیق قصور بسیار گستردهاند، از ارزیابی ناقص وضعیت بیمار و اخذ نکردن رضایت آگاهانه گرفته تا انجام عمل توسط افراد فاقد تخصص یا عدم رعایت اصول استریل و مراقبتهای پس از عمل. حتی تبلیغات فریبنده یا تضمین نتیجه خاص نیز میتواند مصداق قصور و تخلف انتظامی باشد. داشتن رضایتنامه به معنای رفع مسئولیت پزشک نیست؛ در صورت اثبات بیاحتیاطی یا بیمهارتی، پزشک همچنان مسئولیت کیفری و حقوقی دارد.
او درباره مسیر شکایت نیز توضیح داد: بیمار باید مدارک شامل پرونده پزشکی، عکسها و فاکتورها را جمعآوری کند و میتواند از سه مسیر دادسرای جرایم پزشکی، دادخواست حقوقی و سازمان نظام پزشکی پیگیر شکایت شود. کمیسیون پزشکی قانونی میزان آسیب و رابطه سببیت آن با عمل را تعیین میکند. او افزود که رضایت آگاهانه مهمترین ابزار پیشگیری از قصور است، اما مسئولیت مطلق پزشک را برنمیدارد.
دگرگونی هنجارهای زیبایی و فشار رسانهها
در بخش سوم، عقیل متقدم، جامعهشناس، مسئله را در چارچوب فرهنگی و اجتماعی بررسی میکند. او گفت که رسانهها هنجارهای جدیدی از زیبایی را ایجاد کردهاند و افراد تلاش میکنند خود را با «بدن ایدهآل» نمایشدادهشده در شبکههای اجتماعی تطبیق دهند. معیارهای زیبایی تغییر کرده و افراد برای هماهنگ شدن با آنها، به عملهای زیبایی روی میآورند.
متقدم ادامه داد که امروزه «سرمایه زیبایی» در کنار سرمایه فرهنگی و اجتماعی نقش مهمی پیدا کرده است. ظاهر زیبا میتواند به اعتمادبهنفس، روابط اجتماعی و حتی فرصتهای اقتصادی کمک کند؛ به همین دلیل، بسیاری از عملها نه برای رفع نقص واقعی، بلکه برای افزایش سرمایه اجتماعی انجام میشوند.
او افزود که شبکههای اجتماعی معیارهای جهانی زیبایی را به ایران منتقل کرده و با نمایش سلبریتیها، کاربران را به همزادپنداری با آنها وادار میکنند. رسانهها زیبایی را از یک انتخاب به یک «نیاز ضروری» تبدیل کردهاند و این امر به چرخه بیپایان جراحیهای زیبایی دامن زده است. متقدم ادامه داد که ابعاد اقتصادی نیز در این گرایش مؤثر است، گسترش بازار خدمات زیبایی، ورود فعالان جدید و رقابت شدید، دسترسی طبقه متوسط به این خدمات را افزایش داده است.
او هشدار داد که این روند پیامدهای روانی جدی دارد. یکی از بارزترین آثار این موج، افزایش حس نارضایتی از خود است. افراد دائماً خود را با معیارهای رسانهای مقایسه میکنند و حتی پس از عمل نیز به دنبال اصلاحات بیشتر میروند. این نارضایتی میتواند تمام ابعاد زندگی فرد از شخصیت تا روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد.