نگاهی به منابع درآمد پس از بازنشستگی سالمندان اروپایی
درآمد سالمندان در اروپا بهشدت به نظامهای تأمین اجتماعی وابسته است. این درحالی است که ترکیب منابع مالی آنها، از کار تا مستمریهای خصوصی، در کشورهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد.
بر پایه دادههای اخیر سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در بسیاری از کشورهای اروپایی، سالمندان با درآمدی کمتر از میانگین کل جمعیت روبهرو هستند و این تفاوت باعث شده برخی از آنها حتی پس از رسیدن به سن بازنشستگی همچنان به کار ادامه دهند. منابع درآمدی سالمندان در اروپا تنوع بالایی دارد و این مسئله بازتابی از تفاوت نظامهای تأمین اجتماعی و اقتصادی در این کشورهاست.
بیشترین سهم از درآمد سالمندان در اروپا از پرداختیهای عمومی، بهویژه مستمریهای دولتی و انواع کمکهزینههای اجتماعی تأمین میشود. این پرداختیها بهطور میانگین حدود دوسوم از کل درآمد افراد بالای ۶۵ سال را تشکیل میدهند. در کشورهای اروپای غربی مانند بلژیک، فرانسه، اتریش و لوکزامبورگ این وابستگی بسیار بالاست و سهم آن حتی به بیش از سهچهارم کل درآمد سالمندان میرسد. در مقابل، کشورهای شمالی مانند سوئد، نروژ و دانمارک سهم کمتری را به پرداختیهای دولتی اختصاص دادهاند و سیستمهای متنوعتری برای حمایت از سالمندان دارند.
پس از کمکهای دولتی، کار کردن دومین منبع مهم درآمدی سالمندان در کشورهای اروپایی محسوب میشود. در شماری از کشورها مانند لتونی، اسلواکی، لیتوانی و لهستان، بیش از یکسوم از درآمد افراد سالمند از محل اشتغال به دست میآید. در کشورهایی همچون ترکیه، مجارستان، اسلوونی و اسپانیا نیز بین یکپنجم تا یکچهارم درآمد سالمندان از کار کردن تأمین میشود. این در حالی است که در کشورهای ثروتمندتر اروپای غربی، مانند فرانسه، بلژیک و لوکزامبورگ، سهم کار در درآمد سالمندان بهمراتب کمتر است و گاه به زیر ۱۰ درصد میرسد.
درآمدهای سرمایهای، شامل سود سرمایهگذاریها، مستمریهای شخصی و پساندازها نیز در برخی کشورها نقش مهمی ایفا میکنند. در کشورهایی مانند دانمارک، سوئیس، فرانسه، سوئد و بریتانیا سهم این منابع به بیش از ۱۰ درصد میرسد. اما در بسیاری از کشورهای دیگر، بهویژه در شرق اروپا، سهم سرمایه در درآمد سالمندان بسیار پایین و گاه کمتر از ۵ درصد است.
مستمریهای خصوصیِ شغلی (private occupational pensions) یا همان طرحهای بازنشستگی تکمیلی، تنها در تعداد محدودی از کشورها بخش قابلتوجهی از درآمد سالمندان را تشکیل میدهند. هلند با سهمی نزدیک به ۴۰ درصد در صدر قرار دارد و پس از آن بریتانیا و سوئیس جای دارند. برخی از کشورهای نوردیک مانند سوئد، دانمارک و نروژ نیز از این طرحها استفاده میکنند، اما در اغلب کشورهای شرقی و جنوبی اروپا این نظامها یا وجود ندارند یا هنوز توسعه نیافتهاند.
آنچه از مقایسه این دادهها روشن میشود، تنوع گسترده در مدلهای رفاهی، بازنشستگی و حمایت از سالمندان در اروپا است. کشورهایی مانند فرانسه و اتریش بر نظامهای دولتی تکیه دارند، در حالی که کشورهایی چون دانمارک و هلند منابع متنوعتری را برای تأمین امنیت مالی سالمندان به کار گرفتهاند. با توجه به افزایش امید به زندگی و روند رو به رشد جمعیت سالمند، تأمین مالی پایدار برای این قشر به یکی از چالشهای مهم اقتصادی و اجتماعی دولتها تبدیل شده است.