کلانشهرهای پرهیاهو و بدنهای بی حرکت؛ چرا ایرانیان تحرک ندارند؟
زندگی روزمره در شهرهای امروز، ما را به میز کار و پشت فرمان خودروها گره زده است. در این میان، سهم تحرک و پویایی از زمین زندگیمان هر روز کمتر میشود.
کمتحرکی به عنوان یکی از عوامل اصلی بیماریهای مزمن و مرگومیر در جهان، در ایران به معضلی جدی تبدیل شده است. طبق پژوهشی که اخیراً از سوی پژوهشگاه تربیتبدنی و علوم ورزشی منتشر شده، شیوع کمتحرکی در میان زنان بزرگسال تهرانی بیش از ۴۳ درصد گزارش شده است. همچنین بیش از ۶۳ درصد آنها روزانه بیش از ۸ ساعت را در حالت نشسته سپری میکنند.
چرا ایرانیان تحرک ندارند
سبک زندگی، از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت است و بیش از ۵۰ درصد بهزیستی افراد به آن وابسته است. سبک زندگی ماشینی انسان را از طبیعت دور کرده و حالا بیشتر کارها به وسیله ماشینها انجام میشود. با این وجود تحلیلگران معتقدند که سیاستگذاریهای کنونی، با تمرکز بر مسئولیت فردی، از عوامل ریشهای این مشکل غافل شدهاند.
افشین استوار، استاد همهگیرشناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران، وضعیت را نگرانکننده میداند. او به خبرگزاری مهر گفته: «مردم ایران بر اساس نقشه جهانی فعالیت بدنی، از کمتحرکترین گروههای جمعیتی در جهان هستند. او همچنین به موفق نبودن سیاستهای نظام سلامت در فرهنگسازی و ترویج فعالیت بدنی و ناکامی در رسیدن به اهداف ملی اشاره میکند.
براساس آمارهای جهانی، این پدیده ریشههای عمیقی در سیاستها، زیرساختهای شهری و فرهنگ جامعه دارد و نمیتوان آن را تنها به انتخابهای فردی تقلیل داد. رویکردی که فرد را مقصر اصلی کمتحرکی میداند، محیطهای شهری، قوانین و فرهنگ جامعه را نادیده میگیرد.
بسیاری از شهرها فاقد پیادهروهای مناسب، مسیرهای دوچرخهسواری، پارکها و فضاهای سبز کافی هستند. این امر باعث میشود مردم بیشتر از خودرو استفاده کنند. همچنین، محیطهای کاری و آموزشی با ساعات طولانی نشستن، به افزایش بیتحرکی کمک میکنند. کار طولانی و خستگی مزمن انگیزه ورزش و تحرک را در افراد از بین میبرد.
علیرضا کلانتری، مدیرکل دفتر توسعه ورزش همگانی وزارت ورزش و جوانان، پیشتر گفته بود: «حدود ۷۹ درصد از جمعیت کشور فعالیت بدنی منظم ندارند. این مشکل یک امر حاکمیتی است که نیاز به سیاستگذاری صحیح و فرهنگسازی دارد.»
ابعادی که نادیده گرفته میشوند
بخش زیادی از فرایند ایجاد محیطهای حمایتی برای داشتن یک زندگی سالم و پرتحرک وظیفه دولتهاست. گروههای آسیبپذیر مانند زنان، سالمندان و افراد کمدرآمد به دلیل نبود زیرساختهای مناسب در محلههایشان، دسترسی کمتری به فرصتهای تحرک دارند.
افشین استوار، رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در اینباره میگوید: «متأسفانه نظام سلامت در ترویج فعالیت بدنی و فرهنگسازی مبارزه با کم تحرکی که عامل بروز بیماریهای قلبی، سرطان و دیابت است؛ چندان موفق نبوده است.» طبق آخرین آمار سالانه حدود ۴۲۰۰ مرگ به دلیل پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن در ایران رخ میدهد.
او کم تحرکی، کمبود ویتامین دی و فقر لبنیات را از پیشزمینههای ایجاد پوکی استخوان میداند. این پدیده بهویژه در زنان در سنین یائسگی اهمیت زیادی دارد.
همچنین، این انتقاد وجود دارد که کمتحرکی صرفاً یک مسئله بهداشتی نیست و فراتر از پیامدهای سلامتی مانند چاقی و دیابت است. فعالیت بدنی علاوه بر سلامت جسمی، مزایای اجتماعی، روانی و فرهنگی بسیاری دارد، از جمله افزایش تعاملات اجتماعی و تقویت حس تعلق به جامعه. بنابراین، سیاستگذاریها باید به گونهای طراحی شوند که این مزایای چندگانه را نیز در نظر بگیرند.
زنگ خطر برای زنان تهرانی
پژوهشی که در سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ روی ۳۱۲ زن بزرگسال در تهران انجام شده، نتایج هشداردهندهای را در پی داشته است. این مطالعه نشان میدهد که ۴۳.۳ درصد از شرکتکنندگان دارای فعالیت بدنی پایین یا کمتحرکی جسمانی هستند و ۶۲.۸ درصد از آنها روزانه بیش از ۸ ساعت را به نشستن اختصاص میدهند. این آمارها با آمارهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) که در سال ۲۰۱۰، شیوع کمتحرکی در زنان ایرانی را ۴۱.۶ درصد گزارش کرده، همخوانی دارد و نشاندهنده شیوع بالاتر از میانگین جهانی (۲۷ درصد) است.
این آمار بالا در میان زنان، با توجه به نقش آنها در خانواده و سلامت نسل آینده، نگرانکننده است. یکی از دلایل این امر محدودیتهای اجتماعی و فرهنگی است که زمان کمتری برای فعالیت بدنی در اختیار زنان قرار میدهد. نتایج این پژوهش همچنین نشان میدهد که با افزایش سن و سطح تحصیلات، شیوع کمتحرکی افزایش مییابد.
در نهایت، کارشناسان معتقدند برای پیشگیری از عواقب کمتحرکی و ارتقای سلامت جامعه، راهکارهای سیستمی و سیاستی ضروری است. این راهحلها شامل سرمایهگذاری در زیرساختهای فعال شهری، تدوین سیاستهای حمایتی در محیطهای کار و مدرسه و همکاری بینبخشی بین نهادهای دولتی است. ازاینرو، آموزش و ترویج سبک زندگی سالم و فعال، به ویژه در میان زنان جامعه، امری ضروری است.