حذف تدریجی یارانه پردرآمدها؛ سرنوشت یک سیاست ۱۵ ساله

طی سال‌های گذشته دولت‌ها برای افزایش یارانه نقدی ناگزیر به بالا بردن قیمت حامل‌های انرژی بوده‌اند، اما نگرانی از تبعات اجتماعی موجب شد این سیاست‌ها به تعویق بیفتد. نتیجه آنکه یارانه و قیمت سوخت، به یکی از معضلات ساختاری بودجه ایران بدل شده است.

تغییر مسیر از ارز ترجیحی تا کالابرگ

براساس گزارشی که ایرنا از روند قانون هدفمند کردن یارانه نوشته است ،در اردیبهشت ۱۴۰۱ دولت سیزدهم با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و جایگزینی آن با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی، یارانه نقدی را به دو سطح ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومان افزایش داد. در آن زمان حدود ۷۷ میلیون نفر یارانه می‌گرفتند. اما از همان سال، بحث حذف دهک‌های پردرآمد جدی‌تر شد و در قوانین بودجه ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نیز به‌طور رسمی تکلیف شد.
قانون بودجه ۱۴۰۴؛ تکلیف جدید دولت
در قانون بودجه امسال، دولت موظف شده است یارانه سه دهک بالای جامعه (دهک‌های هشتم، نهم و دهم) را قطع کند. پایگاه رفاه ایرانیان مسئول شناسایی این خانوارهاست. بر اساس بند «پ» تبصره ۱۳، منابع حاصل از این حذف باید مستقیماً صرف حمایت از اقشار کم‌درآمد، نهادهای حمایتی و تأمین نان شود.
فرآیند حذف خانوارهای پردرآمد از اسفند ۱۴۰۳ آغاز شد. در همان ماه بیش از ۳۱۵ هزار نفر از فهرست یارانه‌بگیران خط خوردند. این روند در ماه‌های بعد شدت گرفت و تنها در مرداد ۱۴۰۴، بیش از ۳ میلیون نفر دیگر از فهرست خارج شدند. در مجموع طی شش ماه اخیر، حدود ۴ میلیون و ۱۴۹ هزار نفر یارانه خود را از دست داده‌اند.

۱۸ میلیون نفر در صف خروج

به گفته حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، تا پایان امسال باید ۱۸ میلیون نفر از سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران کنار گذاشته شوند. او می‌گوید هم‌اکنون ۹۲ درصد مردم یارانه می‌گیرند، اما این وضعیت برای بودجه کشور پایدار نیست.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات دولت، ضعف بانک‌های اطلاعاتی برای شناسایی دهک‌های درآمدی است. روش‌های پیشین مانند خوداظهاری یا بررسی دارایی‌ها به نتیجه نرسیده و داده‌های ثبتی نیز کامل نیست. وزارت رفاه اکنون معیارهایی مانند املاک، خودرو، تراکنش‌های بانکی و سفرهای خارجی را بررسی می‌کند، اما کارشناسان آن را آزمون دقیقی نمی‌دانند.

اعتراض و بازبینی

خانوارهایی که یارانه‌شان قطع شده می‌توانند به سامانه حمایت وزارت رفاه مراجعه و درخواست بازبینی بدهند. اطلاعات ارسالی آنها دوباره با داده‌های رسمی صحت‌سنجی می‌شود و در صورت تأیید، یارانه برقرار خواهد شد.
بر اساس قانون، درآمد ناشی از حذف سه دهک بالا باید صرف بسته‌های معیشتی برای اقشار نیازمند شود. از جمله افزایش اعتبار کالابرگ برای دهک‌های پایین و حمایت از خانوارهایی که زیر خط فقر شدید هستند، اما تحت پوشش نهادهای حمایتی قرار ندارند. در نخستین دوره پرداخت کالابرگ امسال، ۲۵ هزار میلیارد تومان به خانوارهای دهک یک تا هفت اختصاص یافت.