کاهش تنبلی چشم در ایران با غربالگری ملی کودکان
برنامه ملی غربالگری بینایی کودکان که طی سه دهه گذشته میلیونها کودک را تحت سنجش قرار داده، توانسته شیوع تنبلی چشم را در ایران به نصف میانگین جهانی کاهش دهد و با ارائه درمان رایگان، مانع از نابینایی قابل پیشگیری در هزاران کودک شود.
به گزارش آتیه آنلاین، غربالگری بینایی کودکان یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از معلولیتهای بینایی بهویژه تنبلی چشم است؛ اختلالی شایع و قابل درمان در سالهای ابتدایی زندگی که در صورت تشخیص دیرهنگام میتواند تا نابینایی دائمی پیش برود. برنامه ملی غربالگری بینایی کودکان از سال ۱۳۷۴ به صورت آزمایشی در چند استان آغاز شد و طی سالهای بعد به شکل فراگیر در سراسر کشور اجرا شد. هدف نهایی این طرح، شناسایی زودهنگام اختلالات بینایی کودکان ۳ تا ۶ ساله و جلوگیری از بروز پیامدهای ماندگار آنهاست.
به گزارش روزنامه ایران، به گفته افروز صفاریفرد، مدیرکل پیشگیری از معلولیتها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی، از آغاز اجرای این برنامه تاکنون بیش از ۶۲ میلیون کودک غربالگری شدهاند؛ آماری که نشاندهنده گستردگی و اهمیت این طرح ملی در بیش از دو دهه گذشته است. نتایج این غربالگریها نیز یافته مهمی را نشان میدهد، شیوع تنبلی چشم در ایران حدود یکدرصد است، در حالی که میانگین جهانی آن بین ۲ تا ۵ درصد گزارش میشود. این آمار نشان میدهد که استمرار و توسعه غربالگری در کنترل این اختلال اثر قابل توجهی داشته است.
از ابتدای سال جاری تاکنون یک میلیون و ۱۷۰ هزار کودک تحت غربالگری قرار گرفتهاند. در سال گذشته نیز سهمیلیون و ۵۲۶ هزار کودک، یعنی حدود ۸۵ درصد جمعیت هدف، در این طرح شرکت کردهاند. در نتیجه این غربالگریها، ۶۳ هزار کودک دارای اختلالات بینایی شناسایی و بیش از ۱۳ هزار مورد تنبلی چشم تشخیص داده شده است. تشخیص زودهنگام سبب شده بسیاری از این کودکان تحت درمان قرار بگیرند و از پیشرفت اختلال جلوگیری شود.
زیرساخت ارائه این خدمات در کشور گسترده است؛ به گفته صفاریفرد، ۱۴ هزار و ۸۶۱ پایگاه غربالگری فعال با همکاری ۶۱۵۲ نیروی غربالگر، ۹۰۱ اپتومتریست و ۱۲۷ چشمپزشک مسئولیت اجرای طرح را برعهده دارند. این پایگاهها در مهدکودکها، مراکز بهزیستی، خانههای بهداشت، فرهنگسراها، مساجد، مراکز مثبت زندگی و مراکز سلامت شهری و روستایی فعالیت میکنند. همچنین در مناطق روستایی، عشایری و صعبالعبور تیمهای سیار برای ارائه خدمت اعزام میشوند تا هیچ کودکی از این فرآیند جا نماند.
در کنار این ساختار اجرایی، سازمان بهزیستی خدمات درمانی را برای کودکان نیازمند به صورت رایگان ارائه میدهد. کودکانی که خانوادهشان توان پرداخت هزینههای درمان تنبلی چشم، عینک یا معاینات تخصصی را ندارند، تحت پوشش حمایتی قرار میگیرند تا روند درمان بدون وقفه ادامه پیدا کند. این حمایت مالی یکی از دلایل موفقیت طرح در کاهش شیوع اختلالات بینایی محسوب میشود.
تنبلی چشم یکی از شایعترین علل کاهش بینایی در کودکان است، اما ویژگی مهم آن این است که در صورت تشخیص بهموقع کاملاً قابل درمان است. این اختلال معمولاً ظاهری قابل تشخیص ندارد و کودکان هم شکایتی از آن مطرح نمیکنند؛ بنابراین بسیاری از والدین تا زمانی که آسیب جدی نشده، متوجه مشکل نمیشوند. به همین دلیل غربالگری سالانه برای کودکان ۳ تا ۶ سال اهمیت ویژهای دارد. عوارض این بیماری میتواند شامل کاهش دید عمق، کاهش تمرکز، افت توانایی تفکیک بصری و حتی مشکلات جدی تحصیلی باشد.
فرآیند غربالگری در سه سطح انجام میشود، غربالگری اولیه توسط نیروهای آموزشدیده با ابزارهای ساده مانند چارت E و دستگاههای قابلحمل سنجش بینایی. معاینه اپتومتریست در صورت مشاهده علائم مشکوک. ارزیابی نهایی و درمان توسط چشمپزشک در موارد پیچیده یا نیازمند مداخلات درمانی تخصصی.
تنبلی چشم بسته به علت آن روشهای درمانی متفاوتی دارد؛ روشهایی که ممکن است چند سال ادامه یابد اما نتیجه آن حفظ بینایی سالم در بزرگسالی است. بستن چشم سالم برای فعال شدن چشم تنبل، تجویز عینک برای اصلاح عیوب انکساری، عمل جراحی در مواردی مانند آب مروارید یا افتادگی پلک، و تمرینات تقویتی چشم مانند نقاشی، کتابخوانی، خمیربازی و بازیهای بصری از مهمترین روشهای درمان هستند. صفاریفرد تاکید میکند که والدین باید صبور و مداوم در مسیر درمان فرزندشان همراه باشند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.