افزایش میانگین سن ازدواج در ایران؛ شاخصی از تغییر فرهنگی و اقتصادی
روند افزایش سن ازدواج و تغییر معیارهای انتخاب همسر در ایران، نشانهای از دگرگونی فرهنگی، اقتصادی و جنسیتی جامعهای است که از الگوهای سنتی ازدواج فاصله گرفته است.
آتیه آنلاین، افزایش مداوم سن ازدواج در ایران، تغییر معیارهای انتخاب همسر و پدیده «مضیقه ازدواج برای زنان بالای ۴۰ سال»، چهرهی جدیدی از مناسبات خانوادگی و اجتماعی کشور ترسیم کرده است. ازدواج دیگر تصمیمی صرفاً سنتی نیست؛ بلکه به انتخابی آگاهانه، اقتصادی و فرهنگی بدل شده که در آن سن، جنسیت و تحصیلات، معنا و نقش تازهای یافتهاند.
به گزارش روزنامه ایران، آخرین دادههای رسمی سازمان ثبت احوال و وزارت ورزش و جوانان نشان میدهد که میانگین سن ازدواج در ایران طی یک دههی اخیر پیوسته رو به افزایش بوده است. بهمن عبدی، مدیرکل دفتر برنامهریزی و توسعه اجتماعی جوانان، اعلام کرده که میانگین سن ازدواج اول برای مردان در سال ۱۴۰۳ به ۲۸.۳ سال و برای زنان به ۲۴.۱ سال رسیده است؛ در حالیکه این ارقام در سال ۱۴۰۲ بهترتیب ۲۷ و ۲۳ سال بودهاند. این افزایش تدریجی، تصویری روشن از تغییرات اجتماعی و اقتصادی در جامعه ایرانی ارائه میدهد؛ جامعهای که در آن ازدواج دیگر الزام سنتی نیست، بلکه تصمیمی آگاهانه، پیچیده و متاثر از وضعیت مالی، تحصیلات، اشتغال و سبک زندگی فردی است.
تفاوتهای منطقهای و نقش اقتصاد
آمارها نشان میدهد تهران، البرز، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد بالاترین میانگین سن ازدواج را دارند. در پایتخت، مردان بهطور میانگین در ۳۰.۶ سالگی و زنان در ۲۷.۱ سالگی ازدواج میکنند؛ در حالیکه در استانهایی مانند سیستان و بلوچستان، سن ازدواج برای دختران حدود ۲۰ سال و ۸ ماه و برای پسران ۲۴.۹ سال است. این اختلاف فاحش میان استانها، نشاندهندهی تأثیر مستقیم سطح تحصیلات، فرصتهای شغلی و هزینههای زندگی بر زمان ازدواج است. در کلانشهرهایی چون تهران، تأخیر در ازدواج بیشتر به دلیل دغدغههای اقتصادی، ناپایداری شغلی و تغییر نگرش نسبت به زندگی مشترک است، اما در مناطق محرومتر، ساختار فرهنگی و معیشت سنتی موجب ازدواج زودهنگام میشود.
ازدواجهای همسن و همسال؛ الگویی در حال گسترش
یکی از نکات قابلتوجه آمارهای سال ۱۴۰۳، افزایش ازدواج در گروه سنی ۳۵ تا ۳۹ سال است. طبق اعلام وزارت ورزش و جوانان، بیش از ۴۰ هزار و ۷۰۰ فقره ازدواج در این بازه ثبت شده که ۱۲ هزار و ۱۶۳ مورد از آنها مربوط به ازدواجهای همسن بوده است. این آمار بیانگر آن است که فاصله سنی میان زوجها در حال کاهش است و تمایل به ازدواجهای همسال افزایش یافته است؛ پدیدهای که با رشد سطح تحصیلات، اشتغال زنان و افزایش استقلال فردی در هر دو جنس رابطه مستقیم دارد.
تغییر الگوی جنسیتی در ازدواجها
یکی از برجستهترین یافتههای آماری، افزایش ازدواجهایی است که در آن زنان از مردان بزرگترند؛ الگویی که تا چند سال پیش تابو تلقی میشد اما اکنون در حال عادی شدن است. در سال ۱۴۰۳، مردان ۲۵ تا ۲۹ ساله در مجموع ۸۹۴۸ ازدواج با زنانی بزرگتر از خود داشتهاند. از جمله ۶۴۲۱ مورد میان زنان ۳۰ تا ۳۴ ساله با مردان ۲۵ تا ۲۹ ساله، ۱۸۶۲ مورد میان زنان ۳۵ تا ۳۹ ساله و مردان ۲۵ تا ۲۹ ساله، و حتی ۵۲۱ مورد ازدواج میان زنان ۴۵ تا ۴۹ ساله با مردان ۲۵ تا ۲۹ ساله.
چنین آماری نشان میدهد معیار سن دیگر تعیینکننده اصلی در انتخاب همسر نیست. نگاه جامعه نسبت به تفاوت سنی تغییر کرده و استقلال مالی، بلوغ فکری و برابری نقشها در تصمیمگیری جای سنتهای قدیمی را گرفته است.
در کنار این تحولات، پدیدهای دیگر نیز در حال گسترش است: «مضیقه ازدواج» برای زنان بالای ۴۰ سال. عبدی میگوید حدود سه میلیون زن بالای ۴۰ سال در کشور وجود دارند که به دلیل کاهش تعداد مردان مجرد همسن، شانس ازدواج خود را از دست دادهاند و در معرض «تجرد قطعی» قرار گرفتهاند. بهگفته او، ازدواج نوعی بازار است و وقتی عرضه و تقاضا در آن توازن نداشته باشد، گروهی از جامعه دچار کمبود فرصت میشوند. آمارها نشان میدهد در سال گذشته، ۵۷۶ ازدواج میان زنان ۴۵ تا ۴۹ ساله با مردان ۵۵ تا ۶۴ ساله ثبت شده، و در مجموع ۱۹۷۷ ازدواج میان زنان ۴۰ تا ۴۹ ساله با مردان بالای ۶۰ سال رخ داده است.
این ارقام نشان میدهد که هرچه سن زنان بالاتر میرود، احتمال ازدواج با همسالانشان بهشدت کاهش مییابد و ناهمترازی سنی بیشتر میشود.
دلایل تغییر در معیارهای انتخاب همسر
تحولات فرهنگی و اجتماعی دهه اخیر در ایران نقش مهمی در تغییر الگوهای ازدواج داشتهاند. افزایش سطح تحصیلات، ورود گسترده زنان به بازار کار، رشد استقلال مالی و تغییر نگرش نسبت به نقشهای جنسیتی باعث شده زنان انتخابگرتر شوند و ازدواج را به تعویق بیندازند. در مقابل، مردان جوان نیز بیش از گذشته به دنبال همسرانی هستند که از نظر فکری، تحصیلی و شغلی همسطح یا حتی جلوتر باشند. در نتیجه، تفاوت سنی سنتی میان زن و مرد که روزگاری نشانه «تناسب» محسوب میشد، امروز برای بسیاری از زوجها اهمیت کمتری دارد.
عبدی میگوید: «در گذشته باروری و تعداد فرزندان از مهمترین ارزشهای ازدواج بود و به همین دلیل تمایل به ازدواج با دختران کمسنتر بیشتر بود. اما اکنون نگاه جامعه به کیفیت زندگی، ثبات اقتصادی و رشد فردی تغییر کرده و همین مسئله باعث شده سن ازدواج زنان افزایش یابد.»
کاهش انگزنی و عادیسازی ازدواجهای نامتعارف
تا چند سال پیش ازدواج زنی با مردی کوچکتر از خود، نوعی تابو محسوب میشد و اغلب با قضاوت منفی اجتماعی روبهرو بود. اما امروز جامعه در حال عبور از این قید فرهنگی است. نسل جدید، ارزشهای فردی و رضایت شخصی را بر سنتهای اجتماعی مقدم میداند. به گفته عبدی، «کاهش انگزنی نسبت به ازدواجهای با تفاوت سنی معکوس، نشانهی افزایش پذیرش اجتماعی و رشد فردگرایی در جامعه است».او تأکید میکند که ازدواجهای همسن نیز به دلیل اشتراک تجربههای زندگی و سطح تحصیلات، ثبات بیشتری یافتهاند.
ازدواج بهمثابه انتخاب، نه اجبار
دادههای جدید، چهرهای متفاوت از ازدواج در ایران ترسیم میکنند: ازدواج دیگر الزام سنتی نیست، بلکه نتیجهی انتخابی آگاهانه بر پایه ارزشهای مدرن، معیارهای اقتصادی و استقلال فردی است. در چنین شرایطی، بسیاری از جوانان تصمیم میگیرند تا زمانی که به ثبات شغلی و مالی نرسیدهاند ازدواج نکنند. این تصمیم، گرچه از منظر فردی منطقی است، اما در سطح کلان میتواند تبعات جمعیتی بهویژه در کاهش نرخ باروری داشته باشد.
عبدی با اشاره به همین موضوع هشدار میدهد که «تأخیر در ازدواج و فرزندآوری، چالشی جدی برای آینده جمعیتی کشور خواهد بود و لازم است سیاستهای حمایتی از جوانان برای تشکیل خانواده جدیتر دنبال شود.»
ازدواج در مسیر تنوع و تغییر
در مجموع، آمارهای رسمی نشان میدهد جامعه ایرانی در حال تجربه دگرگونی عمیقی در الگوهای ازدواج است. افزایش ازدواجهای همسن، رشد ازدواجهای با تفاوت سنی معکوس، و همزمان افزایش تجرد در زنان بالای ۴۰ سال، سه نمود اصلی این تحولاند. در این میان، استقلال اقتصادی زنان و تغییر نقشهای خانوادگی از مهمترین عوامل شکلدهندهی این روند به شمار میآیند.
امروز ازدواج در ایران دیگر صرفاً تابع سنت نیست؛ بلکه آیینهای از تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعهای است که در حال بازتعریف مفهوم خانواده و مناسبات جنسیتی است.